Hesperian Health Guides
लामखुट्टेको प्रजनन हुनबाट रोक्ने
हेस्पेरियन स्वास्थ्य विकि > डाक्टर नभएमाः नयाँ संस्करण > लामखुट्टेबाट सर्ने रोगहरु > लामखुट्टेको प्रजनन हुनबाट रोक्ने
बिभिन्न किसिमको पानीमा बिभिन्न प्रकारका लामखुट्टेले प्रजनन गर्दछन् । वयस्क लामखुट्टेलाई मारेमा तिनको टोकाई र प्रजनन दुबै रोकिन्छ । तर पानीमा भएका फूलहरु र बिकसित (hatch) भएका लार्भा मार्नु र लामखुट्टेलाई फूल पार्न चाहिने पानीलाई हटाउनु बढी प्रभावकारी हुन्छ ।
डेगुं, पहेंलो ज्वरो, जिका र चिकुनगुनिया सार्ने लामखुट्टेहरुले सफा र नबग्ने पानी (standing water) मा प्रजनन गर्छन् । लामखुट्टेले पानी भेट्टाएमा फूल पार्छन् । २ दिनपछि फूलहरु लार्भामा परिणत हुन्छन् र पानीको फेदमा बस्छन् । थप ४ दिनपछि लार्भाहरु पखेटा भएका लामखुट्टेमा परिणत हुन थाल्छन् । त्यसको २ दिनपछि त तिनिहरु टाढा उडेर गईहाल्छन् । त्यसकारण जमेको पानी हप्ता दिनभित्रमा हटाउन सकियो भने फूलबाट बच्चा बन्न (hatch) नपाएर लामखुट्टेको प्रजनन अबरुद्ध हुन्छ ।
मलेरिया सार्ने लामखुट्टेहरुले पानीमा (कहिलेकाहिं डेगुं सार्ने लामखुट्टेले जस्तै घरमा र यसको वरपरको थोरै मात्राको सफा पानीमा र धेरै मात्राको पानी भएको ठाउँमा समेत) फूल पार्छन् । त्यसकारण घरमा र वरपर कुनै पनि किसिमको लामखुट्टे भएमा पानी जम्मा हुने वा भण्डारण हुने कुराहरुलाई हटाउने, खाली गर्ने वा कस्सिने किसिमले ढाक्ने गर्नु नै राम्रो हुन्छ ।
घर वरपर र समूदायमा रहेका लामखुट्टेको प्रजनन स्थलहरु हटाउने
घर बाहिर: पानी जम्मा हुनसक्ने कुराहरु जस्तो फालिएको टायर, फूलको गमला, ड्रम, खाल्डो, साना प्लाष्टिकको भाँडो वा खेलौना र बोतलको सानो बिर्को समेतलाई हटाउने वा ब्यबस्थापन गर्ने गर्नुपर्छ । यस्तो काम कम्तिमा हप्ताको एकपटक गर्नैपर्छ । भिरालो परेको छाना र पानी जम्मा गर्ने प्रणाली बनाएमा (नभए छानामा र भुँईमा पानी जम्मा हुने) लामखुट्टेको प्रजननको रोकथाम गर्न सकिन्छ । रुखमा पानी जम्मा हुने किसिमको टोड्का भएमा र बारमा (बिशेषगरी बाँसको) पानी जम्मा हुने किसिमको खाली भाग भएमा तिनलाई पुर्नुपर्छ (बन्द गर्नुपर्छ) ।
लामखुट्टेलाई आकर्षित गर्ने र तिनलाई र तिनको फूलहरुलाई नाश गर्न समूदायहरुले बिभिन्न किसिमका सामग्रिहरुको प्रयोग गरी पासो बनाउने गर्छन् । एक किसिमको पासोमा त पुरानो टायरको समेत प्रयोग गरिन्छ तर लामखुट्टेको रोकथामको लागि त्यसलाई पनि सफा गर्नुपर्छ ।
घरभित्र: कम्तिमा हप्ताको एकपटक घरपालुवा जनावरको पानीखाने भाँडो र फूलको गमलामा पानी फेर्नुपर्छ । कन्टेनरहरुलाई राम्रो सँग सफा गरिएन भने लामखुट्टेको फूलहरु कन्टेनरको भित्तातिर टाँसिएर महिनौसम्म जिवित रहन्छन् र पानी हुने बित्तिकै फेरी बच्चा पैदा भैहाल्छन् ।
घर बाहिर र घरभित्र: लामखुट्टे पसेर फूल नपारुन् भनी पानी जम्मा गर्ने भाँडोलाई कस्सिने गरि बन्द गर्नुपर्छ । कुनै फूलबाट बच्चा पैदा भईहालेमा समेत ढक्कनबाहिर निस्कन सक्दैनन् । ढक्कन फुटेको वा प्वाल परेको भएमा त्यसले काम गर्दैन । ढकनी वा बिर्को नभएको भाँडोको लागि लामखुट्टे छिर्न नसक्ने किसिमको सानो प्वाल भएको जालीको प्रयोग गर्नुपर्छ अथवा पानी छिर्ने र बन्द हुने किसिमको फ्याब्रिकको प्रयोग गर्न सकिन्छ । अथबा राम्रोसँग टाल्ने प्लास्टिकको बिर्को पनि लगाउन सकिन्छ । छोप्ने चिज वा ढकनी माथि आकाशको पानी जम्मा नहुने र लामखुट्टेले त्यसमै फूल नपार्ने अबस्था बनाउनु जरुरी हुन्छ !
पानी बग्ने कुलो र ईनार वा धाराबाट पानी बग्ने नालीको ब्यबस्थापन
मलेरिया हुने क्षेत्रमा सडक किनारा र पानी जम्मा हुनसक्ने कुनै पनि ठाउँमा लामखुट्टेको प्रजनन रोक्ने कुरामा सचेतना अपनाउनुपर्छ । पानी बग्ने प्राकृतिक खोला र आकाशे पानीलाई नजम्ने किसिमले बग्ने बनाउनुपर्छ । पानीलाई जमिनभित्र सोसिने वा खोलातिर भगेर जाने किसिमले जमिनको ब्यबस्थापन गर्नुपर्छ । खोलालाई बगेको माटो, झारपात, वा अन्य ढुगांमुडा ईत्यादिबाट रोकेको भएमा सफा गर्नुपर्छ । पानीको ब्यबस्थापन गर्ने तरिका र खाल्डोमा पानी नजम्ने किसिमको चर्पि बनाउने बारेको जानकारीको लागि हेस्पेरियनको वातावरणीय स्वास्थ्य: सामुदायिक मार्गदर्शन भन्ने पुस्तक हेर्न सकिन्छ ।
मानिसहरुले पानी भर्ने ठाउँमा पानी पोखिन्छ । खाल्डोमा पानी जम्मा भएपछि त्यो मलेरिया र अन्य रोगहरु सार्ने लामखुट्टेको प्रजनन स्थल बन्छ । ईनार, धारा, पानी भन्डारण गर्ने ट्याङ्की वा पानी जम्मा हुने कुनै पनि ठाउँमा पोखिएको पानी निकास हुने राम्रो नाली वा जमिनभित्र सोसिने राम्रो ब्यबस्था हुनुपर्छ ।
खेर जाने पानीको उपयोगको लागि पानी बग्ने ठाउँतिर रुखबिरुवा वा तरकारीको बगैंचा बनाउन सकिन्छ । रुखबिरुवा वा बगैंचा बनाउन नसकिएमा जमिनला खाल्डो खनेर क्रमशः तलबाट बालुवा, रोडा, र ढुंगा भरेर पानीलाई तल सोस्न सकिने बनाउन सकिन्छ । यसलाई पानी सोस्ने खाल्डो अर्थात “सोक पिट” भनिन्छ । यसबाट लामखुट्टेको प्रजननको रोकथाम हुन्छ ।
पोखरी र तालमा लामखुट्टेको लार्भालाई खाने माछाको प्रयोग पनि कुनै क्षेत्रमा सफल भएका छन् । त्यसैगरी Bti भनिने ब्याक्टेरियालाई पनि लामखुट्टेले प्रजनन गर्नु अघि नै वातावरणलाई कुनै पनि हानी नपुर्याईकन मार्न सकिन्छ ।