Hesperian Health Guides
जिका भाईरस
जिकाको कारणले केहि दिन मात्र मध्यम ज्वरो, खटिरा (फोका), आँखाको जलन हुने र शरिर दुख्ने हुन्छ । तर जिकाको संक्रमण भएका धेरैजसो मानिसहरुमा कुनै लक्षण नदेखिन पनि सक्छन् ।
विषयसूची
जिकाको लक्षणहरु
- १-२ दिन थोरै ज्वरो आउने, सामान्यतयाः १०१ डिग्रि फरेनाईट (३८ डिग्रि सेन्टिग्रेड) भन्दा बढी होइन)
- खटिरा (फोका)
- रातो वा पिरो आँखा
- जोर्निको दुखाई
- छाला चिलाउनु
- मांशपेशिको दुखाई र टाउको दुख्नु
जिका प्रायः सामान्य नै हुन्छ र केहि दिन वा १ हप्ताम्म रहन्छ । जिका भाइरसबाट संक्रमित ब्यक्ति अस्पताल नै जानुपर्ने गरि बिरामी भने हुँदैनन् ।
उपचार गरिएमा निको महशुस हुन्छ ।
रोकथाम
जिकाको रोकथामको लागि लामखुट्टेको टोकाईबाट बच्ने र लामखुट्टे नियन्त्रणको सामुहिक अभ्यास गर्नुपर्छ । धेरैजसो जिका लामखुट्टेको टोकाईबाट सर्ने भएपनि असुरक्षित यौन सम्पर्कबाट पनि जिका भएको पुरुषबाट महिलामा सर्नसक्छ । त्यसकारण जिका भएको क्षेत्रमा यौन सम्पर्कका बेला कन्डमको प्रयोग गरेमा यसको फैलावटलाई रोक्न सकिन्छ ।
जिका र गर्भावस्था
गर्भमा रहेको शिशुको लागि जिका निकै नै खतरनाक हुन्छ । जिकाको कारणले microcephaly भनिने गम्भिर अबस्था भएको शिशुको जन्म हुन्छ जसमा शिशुको टाउको निकै नै सानो हुन्छ । गर्भाबस्थामा जिका भएकी महिलाबाट जन्मेको बच्चा जन्मनासाथ मर्ने वा शारिरिक र मानसिक बिकासमा समस्या पैदा हुन्छ । सौभाग्यबस यस्ता धेरैजसो शिशुहरुमा यस्तो समस्या देखिदैन । तर सबै महिलाहरु बिशेष गरी गर्भाधारण गर्ने सक्ने महिलाहरुले कपडा ओढ्ने, लामखुट्टे धपाउने सुरक्षित रसायनहरु (repellents) प्रयोग गर्ने, घरमा जाली र झुलको प्रयोगबाट लामखुट्टेहरुलाई टाढै राख्ने जस्ता लामखुट्टेको टोकाईबाट जोगिने उपायहरु अपनाउनुपर्छ ।
आफू बसेको स्थानमा जिकाको प्रकोप (outbreak) फैलिएको भएमा गर्भाधारण गर्ने बारेमा प्रकोपको अन्त्य भएपछि मात्रै बिचार गर्नुपर्छ । तसर्थ जिका भाईरसबाट हानी कम गराउनको लागि समूदायमा सबै महिलाहरुलाई सुरक्षित गर्भनिरोधका उपायहरु सहजै उपलब्ध हुनुपर्छ (परिवार नियोजन परिच्छेद र महिला स्वास्थ्यः तालिम निर्देशिकाले पुस्तकमा पनि हेर्नुहोस्) ।
जिका प्रभावित क्षेत्रमा यौनसम्पर्कका माध्यमबाट महिला र पुरुषबिच जिका सर्न सक्ने हुँदा कन्डमको प्रयोग गर्नुपर्छ । महिला गर्भवती भईसकेको भएमा जिकाको संक्रमणबाट जोगिन त्यस बेलामा यौनसम्पर्क नै नराख्ने वा राख्नैपरेमा पनि पुरुष सहकर्मीले कन्डमको प्रयोग गर्नु जरुरी हुन्छ ।
जिका नभएको क्षेत्रमा समेत, महिलाको यौनसाथीले जिका पाईने क्षेत्रमा भ्रमण गरेको भएमा यौनसम्पर्कको माध्यमबाट महिलालाई जिका सर्न सक्छ । त्यसकारण त्यस्तो अबस्थामा उसले यौन सम्पर्कका माध्यमबाट जिका नसरोस् भनि त्यताबाट फर्केको कम्तिमा पनि ६ महिनासम्म कण्डमको प्रयोग गर्नुपर्छ ।
स्तनपानबाट शिशुलाई जिका सर्दैन । आमालाई जिका भएपनि शिशुको पोषण र स्वास्थ्यको सुरक्षाको लागि स्तनपान नै उत्तम उपाय हो ।
जिकाको कारणले जन्मजात खोट (birth defects) सहित शिशुको जन्म भएमा
गर्भाबस्थामा जिका भएर जन्म भएको शिशुको टाउको र दिमाग सानो हुन्छ । उसलाई दृष्टि, सुनाई वा अन्य शारिरिक समस्याहरु भई मानसिक सुस्तता हुन्छ । स्वास्थ्य कार्यकर्ताले ३ महिनाको शिशुको आँखा र दृष्टि को परिक्षण गर्ने र बालबिकास तालिका (बालबच्चाको हेरचाह परिच्छेदको अनुसूची ए हेर्नुहोस्) मार्फत उससँग अन्य बालबालिकाको क्षमता र गतिबिधिहरुको समेत तुलना गरेर समस्याको पहिचान गर्न सक्छन् । शिशुलाई आबश्यक सबै खोपहरु दिने त नियमित हेरचाह गर्नुपर्छ । शिशु सानो टाउको भएको जन्मिएमा वा आँखा वा अन्य समस्या पहिचान भएमा शिशुलाई आबश्यक पर्ने थेरापी वा अन्य सामग्रिहरु उपलब्ध हुने सरकारी वा सामूदायिक कार्यक्रम बारेमा परिवारलाई जानकारी गराउनुपर्छ । ढिलो बिकसित हुने बालबालिकालाई पनि अन्य बालबालिकालाई जस्तै आमावावु र परिवारले हौशला दिने, कुराकानी गर्ने, खेल्ने, नाचगान गर्ने, माया दिने गर्नुपर्छ । तर उनीहरुलाई दिमाग र शरिरको उपयोग गर्न सिकाउनका लागि वढी सहयोग गर्ने, सिकाईने गतिविधिहरु दोहर्याएर गर्ने गर्नुपर्छ । यस्ता समस्या भएका बालबालिकालाई सहयोग गर्ने तरिका बारेको थप जानकारी हेस्पेरियनको Disabled Village Children (परिच्चेद ३४) र दृष्टिविहिन वालवालिकालाई सहयोग गर्नुपरेमा किताबहरुमा दिईएको छ ।