लामखुट्टेको नियन्त्रणबाट रोगको रोकथाम

हेस्पेरियन स्वास्थ्य विकि > डाक्टर नभएमाः नयाँ संस्करण > लामखुट्टेबाट सर्ने रोगहरु > लामखुट्टेको नियन्त्रणबाट रोगको रोकथाम

यस परिच्छेदमाः

 

यस परिच्छेदमाः

• लामखुट्टेबाट सर्ने रोगहरु
• मलेरिया
• डेगुं, पहेंलो ज्वरो, जिका र चिकुनगुनिया
• डेगुं ज्वरो (Breakbone ज्वरो)
• पहेंलो ज्वरो (Yellow Fever)
• जिका भाईरस
• चिकुनगुनिया भाईरस
• वेस्ट नाइल भाईरस (West Nile Virus)
• जापानिज ईन्सेफलाईटिस
• ईन्सेफलाईटिस (lymphatic filariasis)
• लामखुट्टेको नियन्त्रणबाट रोगको रोकथाम
• लामखुट्टेको प्रजनन हुनबाट रोक्ने
• समूदायले लामखुट्टेबाट सर्ने रोगबाट जोगिन पहल गर्ने
• औषधीहरु

लामखुट्टेको टोकाईबाट जोगिएर र घरमा वा समूदायमा लामखुट्टेको प्रजनन को नियन्त्रण गरेर लामखुट्टेबाट सर्ने रोगहरुको रोकथाम गर्न सकिन्छ ।

यसको लागि बिभिन्न किसिमका लामखुट्टेहरूले प्रजनन गर्न रुचाउने स्थान, आराम गर्न रुचाउने ठाउँ र टोक्ने समयको बारेमा जानकारी हुनुपर्छ । उदाहरणको लागि मलेरियाको लामखुट्टेहरु ग्रामिण भेगमा बढी पाईन्छन् र तलाउ (swamps) र अन्य जमेको पानीमा प्रजनन गर्दछन् । डेगुं र पहेंलो ज्वरोका लामखुट्टेहरु ग्रामिण र शहरी दुबै भेगमा घरभित्र र यसको नजिकै पानी जम्मा हुने वा भन्डारण गरिने ठाउँमा बस्छन् । घरभित्र धेरै लामखुट्टेहरु छायाँ परेको, अँध्यारो ठाउँहरु जस्तोकी टेबल वा ओछ्यान मुनि वा कुनाहरुतिर लुकेका हुन्छन् । घरबाहिर चाहिं छायाँ परेको ठाउँहरुमा पाईन्छन् ।

लामखुट्टेको बारेमा के थाहा छ ? तिनको टोकाईबाट कसरी बच्ने ?

विहान सवेरै र साँझको बेलामा यिनले बढीजसो टोक्छन् ।

त्यस्तो बेलामा साना वालवालिकाहरुलाई झुलभित्र राख्नुपर्छ ।

साँझको बेलामा बाहिर ननुहाउन सबैलाई सचेत गराउनुपर्छ !

लामखुट्टेले रोग सार्ने तरिका

रगतमा जिका, डेगुं, चिकुनगुनिया, पहेंलो ज्वरो वा मलेरिया भएको ब्यक्तिलाई लामखुट्टेले टोक्छ ।

त्यहि लामखुट्टेले पहिलो संक्रमित ब्यक्तिबाट ल्याएको भाईरस वा परजीवी स्वस्थ मानिसलाई टोकेर सार्छ ।

अब यो ब्यक्ति पनि संक्रमित हुन्छ र नयाँ लामखुट्टेले उसलाई टोक्छ

त्यहि लामखुट्टेले फेरि अरु मानिसलाई पनि टोकेर रोग सार्छ ।

लामखुट्टेको टोकाईबाट जोगिने

• पाखुरा, खुट्टा, पैतला, घाँटी र टाउकोमा जतिसक्दो बढी छोपिने किसिमको लुगा लगाउनुपर्छ (जस्तोकि लामो ज्याकेट र लामो पाईन्ट वा स्कर्ट, टाउको छोप्ने कुनै कपडा, जुता वा मोजा सहित चप्पल उपयोगी हुन्छन्) ।
• झ्याल, ढोका र प्वाल भएको कुनै पनि ठाउँमा जाली लगाउनुपर्छ । झ्यालमा भएको कुनै पनि प्वालहरुलाई टाल्नुपर्छ र जालीमा भएको प्वाललाई पनि मर्मत गर्नुपर्छ ।
• जाली नभएको अबस्थामा लामखुट्टे बाहिर गएपछि झ्यालढोका बन्द गर्नुपर्छ ।
• पंखा लगाएमा समेत त्यसको हावाले लामखुट्टे भाग्छन् ।
• राती र दिउँसै पनि आराम गरेको बेलामा झुल लगाउनुपर्छ ।
• बाहिर सुतेको बेलामा समेत लामखुट्टेबाट जोगिन झुल लगाउनुपर्छ ।

झुलले लामखुट्टेको टोकाईबाट जोगाउन सहयोग गर्छ

झुलले लामखुट्टेबाट हुने रोगहरुबाट २ किसिमले जोगाउँछन् । कुनै पनि प्वाल र खाली ठाउँ नभएको झुलले झुलभित्र भएको ब्यक्ति समक्ष लामखुट्टे पुग्न दिंदैन । साथै किटनाशक बिषादीबाट प्रशोधित झुलले त्यहाँ टाँसिने लामखुट्टेलाई पनि मार्छ । त्यसकारण समूदायमा रोग फैलाउने लामखुट्टेको संख्या घटाउन सबै घरको प्रत्येक ओछ्यानमा एक झुलको प्रयोग गर्नुपर्छ । कार्यक्रमहरुले सबैलाई किटनाशक बिषादीबाट प्रशोधित झुलहरु बाँड्दछन् किनकी सबैले त्यसको प्रयोग गरेमा लामखुट्टेको संख्यामा कमी आई मलेरिया पनि कम हुन्छ ।

सानो प्वालहरुलाई यसरी दोबारेर सिलायो भने झुल धेरै टिक्छ । पछि पनि च्यातियो भने तिमी त तिम्रो भाईले यसरी सिलाउनुपर्छ ।

लामखुट्टेलाई टोक्न नदिन झुलको किनारहरु सधैं ओछ्यानमुनी पार्नुपर्छ ताकि कुनै प्वालहरु नहोउन् । प्वाल र च्यातिएको भागलाई छिट्टै मर्मत गरीहालेमा मात्रै झुलले काम गर्छन् ।

किटनाशक बिषादीबाट प्रशोधित झुलहरुको उपयोगिता त्यसमा लागाईएको किटनाशक बिषादीले काम गर्ने समय (१ बर्ष वा केहि बर्ष) मा निर्भर रहन्छ । त्यसकारण त्यस्तो झुल किन्दा वा बितरण कार्यक्रम मार्फत पाउँदा किटनाशक बिषादीले कति लामो समयसम्म काम गर्छ भन्ने जानकारी लिनुपर्छ र झुललाई धेरै धुँदा त्यसको प्रभावकारिता घट्न सक्ने कुरामा सचेत हुनुपर्छ ।

झुल पुरानो हुँदै गएपछि किटनाशक बिषादी पनि सकिएर जान्छ । झुलको अबस्था राम्रै भएमा भने त्यसमा नयाँ किटनाशक बिषादीको प्रयोग गर्न सकिन्छ । तर धेरै च्यातिएको वा प्वाल परेको भएमा भने नयाँ झुल नै सुरक्षित हुन्छ । पुरानो झुलमा नयाँ किटनाशक बिषादी प्रयोग गर्नुपर्दा पञ्जा लगाउने र शरिरमा र शरिरभित्र बिषादीको प्रबेश नहुन दिन निर्देशिकाको राम्रोसँग पालना गर्नुपर्छ ।

किटनाशक बिषादीबाट प्रशोधित झुललाई बच्चाहरुले चुस्न र चपाउनबाट जोगाउनुपर्छ । किटनाशक बिषादीले माछा, किरा, जनावर र तल्लो भागमा रहेका मानिसहरुलाई हानी हुनसक्ने भएकोले नदी वा पानीको श्रोतमा त्यस्तो झुललाई पखाल्नु हूँदैन ।

लामखुट्टेबाट हुने अन्य स्वास्थ्य समस्याहरुको रोकथामको लागि झुलहरु उपयोगि हुन्छन् । डेगुं, पहेंलो ज्वरो, जिका र चिकुनगुनिया सार्ने लामखुट्टेहरुले भने दिनको समयमा टोक्छन् । त्यसैले झुलको प्रयोगले दिनको समयमा सुत्ने वा आराम गर्ने साना बालबच्चा वा अरुलाई पनि यस्ता रोगहरुबाट पनि जोगाउन सकिन्छ । साथै झुलको प्रयोगले पहिले नै विरामी भईसकेकालाई लामखुट्टेले टोक्न नपाउने भएकोले अरुलाई त्यो रोग सर्नबाट समेत जोगिन्छ ।

लामखुट्टेको टोकाईको नियन्त्रणको लागि लामखुट्टे धपाउने सुरक्षित रसायन (Repellents) र किटनाशक बिषादी

Repellents भनेका लामखुट्टेले नरुचाउने रसायनहरु भएकोले त्यसबाट टाढै भाग्छन् । किटनाशक बिषादीहरु त्यस्ता रसायनहरु हुन् जुन छर्किएको वा लगाईएको सतह, भित्ता वा झुलमा लामखुट्टे बसेमा मर्छन् ।

• छालाको हकमा प्राकृतिक repellents जस्तो citronella, निमको तेल, lemongrass बाट निकालेको झोल वा basil को पात प्रयोग गर्न सकिन्छ । अथवा यि मध्येको समिश्रण भएका रासायनिक repellents को प्रयोग गर्न सकिन्छः DEET, Picardin (KBR 3023, icaridin), IR3535, वा PMD र lemon eucalyptus यौगिकहरुबाट निकालिएको अन्य तेल । यस्ता repellents बिशेषगरी बच्चाहरुको सुरक्षामा उपयोगी भएपनि उक्त उत्पादन बच्चाको लागि सुरक्षित भएको कुराको सुनिश्चितताको लागि त्यसमा लगाईएको लेबल राम्रोसँग पढ्नुपर्छ । लेबलमा कतिपटक (कति घण्टाको फरकमा लगाउने) लगाउने भन्ने पनि जानकारी दिईएको हुन्छ ।
• जिका भएको क्षेत्रमा स्वास्थ्य निकायहरुले महिलाहरुलाई लामखुट्टे धपाउने सुरक्षित रसायन (repellents) उपलब्ध गराउँछन् किनकी जिकाले महिलाको गर्भाबस्थालाई हानी गर्नसक्छ ।
• लामखुट्टेलाई भगाउनको लागि झुल, लुगाकपडा वा जुत्तामा Permethrin भन्ने रसायन छर्किन सकिन्छ । तर छालामा भने त्यसको प्रयोग गर्नुहुँदैन । छालामा रसायन नपरोस् भन्नको लागि लुगामा छर्किसकेपछि त्यसलाई सुक्न दिएर मात्र लुगा लगाउनुपर्छ । लेबलमा दिईएको निर्देषनहरु राम्रोसँग पालना गर्नुपर्छ ।
• लामखुट्टे चक्की (coils) को प्रयोग उत्तम repellent नपाईएमा मात्रै गर्नुपर्छ । mosquito coils बाट निस्कने धुँवा वा लामखुट्टे भगाउनका लागि धुँवा लिकाल्न गरिने अन्य बिधिबाट निस्केको धुँवाबाट श्वाशप्रश्वासमा हानि गर्छ ।

लामखुट्टे मार्न किटनाशक विषादी छर्कने

सरकारको तर्फबाट वा अन्य संस्थाहरुबाट प्रत्येक बर्ष लामखुट्टेहरु वढी हुने समयमा लामखुट्टे मार्ने कार्यक्रमहरु सञ्चालन गरी घरभित्रको भित्ताहरुमा किटनाशक विषादी छर्कने गरिन्छ । यसलाई Indoor Residual Spraying (IRS) भनिन्छ । किटनाशक विषादी छर्कने ब्यक्तिले श्वासबाट वा छाला वा मुखबाट छोईएर शरिरमा विषादी प्रवेश नगरोस् भन्नको लागि सुरक्षा कवच लगाउनुपर्छ । मलेरियाको रोकथामको लागि कुनै क्षेत्रको सबै घरहरुमा छर्किएको खण्डमा यस किसिमको छर्कने विधिले उत्तम काम गर्दछ । किटनाशक विषादी लगायतका सबै रसायनहरुलाई बालबच्चाहरुको पहुँचबाट जोगाएर राख्नुपर्छ ।

यस पृष्ठलाई अद्यावधिक गरिएकोः ११ जुन २०१९