नवजात शिशुका स्वास्थ्य समस्याहरु

हेस्पेरियन स्वास्थ्य विकि > डाक्टर नभएमाः नयाँ संस्करण > नवजात शिशुहरु र स्तनपान > नवजात शिशुका स्वास्थ्य समस्याहरु

यस परिच्छेदमाः

 

यस परिच्छेदमाः

संक्रमणले शिशुलाई कमजोर बनाएर जीवन नै खतरामा पर्न सक्छ ।

प्रायः स्वस्थ शिशुले सहजै सास फेर्छ । उसले प्रत्येक २ देखि ४ घण्टामा स्तनपान गर्छ र भोक लागेपछि रुन्छ । शिशुको छालामा केही फोका आएर संक्रमण नहोस् भनेर ध्यान दिनुपर्छ ।

संक्रमण

नवजात शिशुमा हुने संक्रमण धेरै खतरनाक हुन सक्दछ र तुरुन्तै एण्टिवायोटिक्स को उपचार आवश्यक हुन्छ ।

खतराका लक्षणहरु

• छिटो श्वास फेर्नुः सुतिरहेको वा आराम गरिरहेको बेलामा समेत एक मिनेटमा ६० भन्दा वढी पटक श्वास लिनु ।
• सुतिरहेको वा आराम गरिरहेको बेलामा करङहरुका बिचको छालामा खोपिल्टो पर्नु, घुर्नु, नाकाको प्वाल ठूलो हुनु ।

करङहरुका बिचको छालामा खोपिल्टो पर्नु

नाकको प्वाल

• ज्वरोः ३७.५ डिग्रि सेण्टिग्रेड भन्दा माथि वा कम तापक्रमः ३५.५ डिग्रि सेण्टिग्रेड भन्दा कम
• धेरै ठूला फोका र विविराहरु हुनु
• नखानु
• नब्युँझनु वा कुनै प्रतिक्रिया नजनाउनु ।
• कम्प हुनुः हात, गोडा इत्यादीको अनियन्त्रित चाल ।

यस्ता लक्षणहरु देखिएमा शिशुलाई तुरुन्त उपचार चाहिन्छ ।

उपचार

यदि संक्रमणको आशंका छ, तर यो कडा छैन भने एम्पिसिलिन वा एमोक्सिसिलिन दिनुहोस् । तर कडा प्रकृतिको संक्रमणका लागि तुरुन्तै एम्पिसिलिन र जेन्टामाइसिनका सुई लगाउनुपर्छ र औषधोपचारको सहयोग लिनुपर्छ । औषधीको सहि मात्रा शिशुको उमेर र तौलमा निर्भर रहन्छ । त्यसैले बच्चालाई तुरुन्तै अस्पताल लगिहाल्नुपर्छ ।

२ दिनभित्रमा शिशु सामान्य हुँदै जान्छ । सुधार नभएमा जीवन रक्षाको लागि विभिन्न एण्टिवायोटिक्स आवश्यक पर्दछन् ।

एण्टिवायोटिक्सका ट्याब्लेटहरुलाई धुलो पारेर आमाको दुधमा मिसाई शिशुलाई खुवाउन सकिन्छ । तर केही एण्टिवायोटिक्स सुईबाट दिनुपर्छ । औषधीहरु, परिक्षणहरु र उपचार (तयारीको क्रममा)ले सुईलाई कसरी सुरक्षित तरिकाले दिनेबारे वर्णन गर्दछ ।

एण्टिवायोटि क्सका ट्याब्लेटहरुलाई धुलो पारेर आमाको दुधमा मि साई शिशुलाई खुवाउन सकि न्छ । तर के ही एण्टिवायोटि क्स सुईबाट दि नुपर्छ । औषधीहरु, परिक्ष णहरु र उपचार (तयारीको क्रममा)ले सुईलाई कसरी सुरक्षि त तरिकाले दि नेबारे वर्णन गर्दछ ।

त्यसैगरी गर्भभित्रै शिशुले दिशा गरेमा कहिंलेकाहिं जन्मने बेलामा त्यसै दिशामा श्वास लिन सक्छ । (दिशाले पानीमा खैरो टुक्रा देखिन सक्छ । वा शिशुको छालामा जन्मने बेलामा पहेंलो धब्बा देखिन सक्छ ।) यसले जन्मेको पहिला केही दिनहरुमा फोक्सोको संक्रमण गराउन सक्दछन्, त्यसकारण संक्रमणको पहिलो लक्षण देखिने बित्तिकै शिुशुलाई तुरुन्त उपचारका लागि तयार रहनुहोस् ।

रुवाई

तिमीले आराम गरेको बेलामा शिशुको हेरबिचार मलाई गर्न देउ । मेरो छोरी त कति ठूलो स्वरले रोएकी आहा !

केही शिशुहरु अरुभन्दा वढी रुन्छन् । अन्य समस्या छैन भने डराउनुपर्दैन ।

रात्रीको समयमा लगातार रोएमा पेट दुखेर रोएको हुन सक्छ । करिब ३ महिनामा यो ठीक भएर जान्छ । यस्तो बेलामा आमालाई ढाडस दिनुपर्छ ।

यदि शिशुले दिनभरी रोएमा, नखाएमा, ज्वरो आएमा वा श्वासप्रश्वास गर्दा कठीनाई भएमा यो संक्रमणको लक्षण हुन सक्दछ ।

वान्ता

शिशुले बेसगरी वान्ता गरिरह्यो भने र खतराका लक्षणहरु देखिएमा भने स्वास्थ्य कार्यकर्तालाई तुरुन्तै देखाउनुपर्छ ।

खतराका लक्षणहरु

• पटक पटक वान्ता गर्नु
• रगत वान्ता गर्नु
• शरिरमा पानीको मात्रा कम (जलवियोजन) भएको लक्षण हुनु

शिशुहरुले दुध खाएर डकार्नु खतरापूर्ण हुँदैन । कहिलेकाहिं वढी भएर दुध मुख वा नाकबाट आउन सक्छ । शिशुले धेरैपटक स्तनपान गर्छ र तौलमा बृद्धि भइरहेको छ भने डकार्नु वा थुक्नु हानीकारक मानिदैन ।

शिशुलाई तपाईंको काँध वा घुँडा माथि राख्नुहोस् र खाएपछि डकार्नको लागि विस्तारै उसको पिठ्युँमा थपथपाउनुहोस् । यसले खानेबेलामा निलिएको हावा बाहिर ल्याउन मद्दत गर्दछ ।

जलवियोजन (शरिरमा प्रशस्त पानी नहुनु)

शिशुहरुको शरिरमा पानीको मात्रा कम (जलवियोजन) भए खतरा हुन्छ ।

कारणहरु झाडापखाला वान्ता स्तनपान कम मात्रामा हुनु आमाको दुध बाहेक अन्य कुराहरु खाँदा वा पिउँदा (जस्तै डिब्बाको दुध, जूस, वा पानी) तातो मौसम

लक्षणहरु पिसाब कम मात्रामा गर्नु वा गाढा, कडा गन्ध भएको पिसाब हुनु मुख र जिब्रो सुख्खा हुनु फुर्ती नहुनु खान नसक्नु

जलवियोजन हुँदा आँखा धसिनु, टाउकोको नरम भाग धसिनु, तौल कम हुनु जस्ता समस्याहरु देखिन्छन् ।

उपचार

जलवियोजनको पहिलो लक्षण देखिएपछि शिशुलाई वारम्वार स्तनपान गराउनुपर्छ । २ घण्टाको फरकमा शिशुलाई दुध खानको लागि ब्युँझाउनुपर्छ । शरिरमा पानीको मात्रा कायम राख्न पुनर्जलीय झोल अर्थात नुन, चिनि र पानीको मिश्रण (जीवनजल) पनि दिन सकिन्छ । यस बारेमा मा वर्णन गरिएको छ । स्तनपान गराईसकेपछि पुनर्जलीय झोल दिनुपर्छ । कहिंलेकाहीं आमाको दुध धेरै नआउँदा के गर्ने भनेर स्वास्थ्यकर्मीसँग सल्लाह लिनुपर्छ ।

यदि जलवियोजन भएको शिशुमा केही घण्टाभित्र सुधार भएन भने स्वास्थ्य चौकीमा लगेर उपचार गर्नुपर्दछ ।

फोकाहरु

नवजात शिशुहरुको छालामा फुस्रो दाग हुन सक्छ । त्यो हानीकारक हुँदैन र आफैं हराएर जान्छ । फोहर भए शिशुको चाकमा फोकाहरु आउँछन् । त्यस भागलाई धेरैपटक सफा गर्नुपर्दछ । ठूलो शिशुलाई गर्मी दिनमा उसको चाकलाइ निको हुन दिन नाङ्गो (खुला) राख्न सकिन्छ । Zinc oxide क्रिमले राम्रो गर्न सक्छ । यदि केहि दिनमै निको नभएमा यो काई वा ढुसीको संक्रमण (yeast infection) हुन सक्छ । Nystatin cream लगाउनुहोस् ।

दादुरा, ठेउला र रुवेला हुँदा पनि शरिरका विभिन्न भागहरुमा फोकाहरु देखिन्छन् । साधारणतया शुरुमा ज्वरो आउँछ, त्यसपछि फोका । डेगुं र चिकनगुनिया जस्ता लामखुट्टेबाट सर्ने केही रोगहरुले शरिरमा फोकाहरु बनाउँछन् ।

जण्डिस (कमलपित्त)

छाला वा आँखाहरु पहेंलो भएमा त्यसलाई जण्डिस (कमलपित्त) भनिन्छ । कालो छाला भएको शिशुको भने आँखा परिक्षण गर्नुपर्छ । जन्मेपछिको दोस्रो र पाँचौ दिनका बिचको जण्डिसलाई सामान्य नै मानिन्छ । साधारणतया यो प्रशस्त मात्रामा स्तनपान गराएसँगै केही दिनहरुमा हराएर जान्छ । स्तनपानको लागि प्रत्येक २ घण्टामा ब्युँझाउनुपर्छ । सूर्यको प्रकाशले पनि सहयोग गर्छ । यदि वढी तातो भएमा शिशुको कपडाहरुलाई फुकाल्नुहोस्, आँखालाई छोप्नुहोस् र दिनको एक वा दुइ पटक ५ मिनेटसम्म घाममै राख्नुपर्छ (धेरैबेर घाममा राखेमा शिशुको छाला डढ्न सक्छ) ।

कहिलेकाहिं शिशुलाई गम्भिर प्रकृतिको जण्डिस हुन सक्छ, जुन खतरनाक हुन्छ । यस्तो संकेत देखिएमा सहयोग लिनुपर्छ ।

खतराका लक्षणहरु

• जण्डिस जन्मिएको पहिलो २४ घण्टामा देखियो भने ।
• जण्डिस पछि शुरु भएर पुरै शरिरमा भयो भने ।
• जण्डिस भएको शिशु धेरै सुताहा हुन्छ वा खानको लागि ब्युँझाउन सकिंदैन ।

आँखाहरु

आँखाका साना छिद्रहरुबाट आँशु र आँखालाई भिजाउन वग्ने आवश्यक तेल बन्द हुँदा आँखा च्यापच्याप लाग्ने (goopy) हुन्छन् । आँखालाई तातो पानीमा भिजाइएको कपडाले सफा गर्नुहोस् । दुवै आँखाको लागि फरक फरक कपडाको प्रयोग गर्नुपर्छ । यसो गरेमा एउटा आँखामा भएको संक्रमण अर्को आँखामा सर्दैन ।

धेरै महिलाहरुमा क्लमेडिया वा धातुरोग हुन्छ, तर उनीहरुलाई संक्रमण भएको थाहा हुँदैन । जन्मनेवित्तिकै आखाँको एण्टिवायोटिक उपचार ले आमाबाट शिशुमा सरेको धातुरोगबाट हुने आँखाको समस्याको रोकथाम गर्छ ।

शिशु ५ दिनको भएपछि रातो, सुन्निएको रगतयुक्त पिप भएको पलक (eye-lid) क्लमेडिया वा धातुरोगको संक्रमण जस्तै हो । क्लमेडियाको उपचारको लागि एरिथ्रोमाइसिन लाई धुलो पारेर थोरै आमाको दुधमा मिसाएर शिशुलाई खुवाउनुपर्छ । धातुरोगको उपचार भनेको ceftriaxone को सुई लगाउनु हो । यदि कुन रोगले गर्दा संक्रमण भएको हो भन्ने परिक्षण गर्न नसकेको खण्डमा दुवै रोगको औषधी दिनुपर्छ। आमा र वुवाको समेत क्लमेडिया र धातुरोगको उपचार गर्नुपर्छ । हेर्नुहोस् प्रजनन अंगका समस्याहरु र संक्रमण । यदि आँखाको संक्रमण १ वा २ दिनभित्र निको नभएमा अन्धोपन हुनबाट जोगाउन अर्को एण्टिवायोटिक चाहिन्छ । त्यसको लागि सहयोग लिनुहोस् ।

टाउकोको नरम भाग

टाउकोको माथि (तालुमा) भएको नरम भाग चौडा हुनुपर्छ । भित्र दवेको वा सुन्निएको नरम धब्बा दुवै खतरनाक समस्याका संकेतहरु हुन् ।

भित्र दवेको नरम भाग जलवियोजनको संकेत हो । आमाको दुध दिनुहोस् र पुनर्जलीय झोल दिनुहोस् ।	सुन्निएको नरम भाग मस्तिष्कज्वरको संकेत हो । एण्टिवायोटिक्स दिनुहोस् ।

नाल

नाललाई काटिसकेपछि ठुटोलाई खुल्लै छोड्नुहोस् । त्यसलाई नछुनुहोस्, तर छुनै परेमा पहिले हातलाई साबुन पानीले धुनुपर्छ । यदि नालको ठूटो वा नाइटो फोहर भएमा वा सुकेको रगत जमेमा सावुन पानी र सफा कपडाले सफा गर्नुहोस् ।

शिशुको नाललाई अनावश्यक नछुनुहोस् र तपाईंले संक्रमणलाई समेत रोक्न सक्नुहुन्छ ।

नालको ठूटो करिव एक हप्तामा झरेर जान्छ ।

यदि नालको वरपर रातो वा तातो भएमा, गन्हाएमा वा पिप वगेमा संक्रमण हुन्छ । यसलाई राम्रोसँग सफा गर्नुहोस् र शिशुलाई एमोक्सिसिलिन दिनुपर्छ ।

यदि शिशुको अनुहार वटारिएको÷विग्रिएको छ, स्तनपान गर्न सकिरहेको छैन, विशेषगरी यदि नालको परिपरिको क्षेत्र संक्रमित छ भने उसलाई धनुष्टकांर (टिटानस) हुन सक्छ । यस्तो अवस्थामा तुरुन्त अस्पताल लगिहाल्नुपर्छ । आजकल नेपालमा यस्तो अवस्था प्रायः देखिदैन ।

यस पृष्ठलाई अद्यावधिक गरिएकोः १६ अक्टोबर २०१९