Hesperian Health Guides
जन्मेपछिको तुरुन्तै के गर्नुपर्छ
हेस्पेरियन स्वास्थ्य विकि > डाक्टर नभएमाः नयाँ संस्करण > नवजात शिशुहरु र स्तनपान > जन्मेपछिको तुरुन्तै के गर्नुपर्छ
विषयसूची
नवजातहरुका लागि औषधी
यदि आमामा धातुरोग वा क्लमेडिया (प्रजनन अंगहरुसँग सम्वन्धित संक्रमणहरु) भएमा शिशुमा गम्भिर आँखाका समस्याहरु हुन सक्छन् । महिलालाई प्रजनन अंगहरुको संक्रमण हुने र त्यसबारेमा थाहा नै नहुन पनि सक्छ । धातुरोग वा क्लमेडियालाई शिशुको आँखामा नसरोस् भनेर महिला र पुरुष दुवैले यौनरोगको परिक्षण र उपचार गर्नुपर्दछ । संक्रमणका लक्षणहरु र तिनको उपचारबारे जान्नका लागि हेर्नुहोस् प्रजनन अंग सम्वन्धि समस्याहरु र संक्रमणहरु । धातुरोगबाट आँखाको संक्रमणको रोकथामको लागि जन्मेको एक घण्टा वा दुई घण्टाभित्र शिशुको दुवै आँखामा थोरै tएरिथ्रोमाइसिन वा tटेट्रासाइक्लिन मलम लगाउनुहोस् ।
हेपाटाइटिस बि वा कलेजोको क्यान्सर धेरै भएका ठाउँमा हेपाटाइटिस बि को खोप शिशुलाई जन्मेपछिको पहिलो दिनमै दिइनुपर्छ । यसले हेपाटाइटिस बि को संक्रमण आमाबाट शिशुमा सर्नलाई रोक्दछ । महिलालाई हेपाटाइटिस बि भएर पनि त्यसको बारेमा थाहा नहुन सक्छ ।
शिशुको परिक्षण गर्नुहोस्
- शिशु स्वस्थ छ ?
- शिशुका प्रजनन अंगहरु स्वस्थ छन् ? (पहिलो दिनमा सुन्निनु सामान्य हो तर ध्यान दिनुपर्छ) ।
- शिशुले पिसाब फेर्यो ? पहिलो दिनमा शिशुले पिसाव नफेर्न सक्दछ । तर दोस्रो दिनमा पिसाव फेरेन भने वा पिसाव गाढा रङको र कडा गन्ध भएको छ भने उनलाई वढी स्तनपान गराउनुपर्दछ ।
- शिशुले दिशा गरेको छ ? यदि नगरेको भएमा पन्जा लगाउनुहोस् र विस्तारै तपाईंको कान्छी औंला मलद्वार भित्र हाल्नुहोस् ताकि यो बन्द छैन भन्ने थाहा होस् । यदि त्यहाँ प्वाल छैन भने उनलाई शल्यक्रियाको आवश्यकता पर्छ ।
शिशुको राम्रोसँग जाँच गर्नुपर्छ ।
केही भिन्नताहरु महत्वपूर्ण हुँदैनन्, तर केही भने घातक समस्याका संकेत हुन सक्दछन् । यदि शिशुमा एउटा भिन्नता देखिएमा त्यहाँ अरु पनि हुन सक्दछन् भन्ने कुरामा सचेत रहनुहोस् । कहिंलेकाहिं तिनिहरु शरिरको भित्रि भागमा समेत हुन सक्दछन् । त्यस्ता शिशुहरुको श्वासप्रश्वास, रङ र पिसाव सामान्य भए नभएको कुरा नजिकबाट नियाल्नुहोस् ।
टाउकोको आकृति र नाप
टाउकोको आकार गोलो वा लाम्चो हुन सक्छ । विशेष गरी लामो प्रसव व्यथा पश्चात शिशुको टाउको चित्रमा देखाएजस्तो चुच्चो भएको वा धेरै सुन्निएको हुन सक्दछ । केही दिनमै सुन्निएको हराएर जान्छ ।
केही शिशुहरुमा टाउको मुनी रक्तश्राव (हेमाटोमा) हुन्छ । यसलाई थिच्दाखेरी नरम महशुस हुन्छ । तर यो खतरनाक हुँदैन र हराएर जान महिनौ वा अझै लामो समय लाग्छ ।
समय नपुग्दै जन्मेका केही शिशुहरुको सानो टाउको हुन्छ र शिशु वढेसँगै सामान्य तवरले विकसित हुँदै जान्छ । यदि शिशुको टाउको ज्यादै सानो छ भन्ने लागेमा स्वास्थ्य कार्यकर्तासँग राय लिनुहोस् ।
खुँडे ओठ र तालु
शिशुको ओठमा काटिएको (खुँडे ओठ) सजिलै देखिन्छ । मुख भित्रको माथिल्लो भागमा चिरा परेको (खुँडे तालु) सधैं देखिदैंन । शिशुको मुखभित्र सफा औंलाको मद्दतले माथिल्लो भाग वन्द भए नभएको महशुस गर्नुहोस् । खुँडे ओठ र तालु भएको शिशुले स्तनपान राम्रोसँग गर्न सक्दैन
स्तनपानको लागि खुँडे ओठलाई औंलाले छोप्ने कोशिस गर्नुहोस् ताकि स्तनको वरपर मुखले पुरै छोप्न सकोस् । खुँडे तालुको लागि स्तनको टुप्पो (निप्पल) र यसको वरपरको कालो भाग (आयरिल) लाई शिशुको मुखको धेरै भित्र र काटिएको (खुँडो) भागको एकापट्टि राख्नुहोस् । यदि शिशुलाई अझै पनि समस्या छ भने सफा चम्चा वा ड्रपरको सहायताले उसलाई स्तनपान गराउन सजिलो हुने गरी विकसित नहुन्जेल आमाको दुध दिनुहोस् । उसलाई धेरैपटक खुवानुहोस् ताकि उ राम्रो अवस्थामा रहिरहोस् । थप सामग्रीका लागि चम्चाले दुध खुवाउनको लागि हातले दुध कसरी निकाल्ने।
नेपालमा आजकल खुँडे शिशुको सित्तैमा उपचार गरिन्छ । यसको उपचार गरेपछि शिशु पूर्ण स्वस्थ हुन्छ । नेपालमा विभिन्न मेडिकल कलेजहरुमा यसको शल्यक्रिया गरिन्छ ।
|
विस्थापित नितम्व, फुस्किएको नितम्ब, तन्तुहरुको असामान्य बृद्धि
केही बालबच्चाहरु विस्थापित नितम्व (hip) भएका जन्मिन्छन् । नितब्वको हड्डिमा खुट्टा आफ्नो जोर्नीबाट फुस्किएको हुन्छ । प्रायजसो केहि दिन वा हप्तामा यो आफैं निको हुन्छ ।
खुट्टालाई घुम्च्याउनुहोस् जसले गर्दा तपाईं तिघ्रा र तल्लो खुट्टालाई थाम्न सक्नुहुन्छ । तपाईंको औंलाको टुप्पोहरु शिशुको नितम्वमा राख्नुहोस् । त्यसपछि एकपटकमा एउटा खुट्टालाई सानो वृत्तमा घुमाउनुहोस् (वाहिर, वरिपरि, तल र फेरी माथि) । यदि एउटा खुट्टा त्यसलाई फट्याउँदाखेरी चाँडै रोकिन्छ, वटारिन्छ भने त्यो विस्थापित भएको हुन सक्दछ ।
 |
 |
वाङ्गो खुट्टा
यदि नवजात शिशुको खुट्टाको तल्लो भाग (foot) भित्रपट्टि फर्केको छ वा नराम्रो आकारको छ भने यसलाई सहि स्थानमा मोड्ने कोशिस गर्नुहोस् । यदि तपाईं यो सजिलै गर्न सक्नुहुन्छ भने यसलाई प्रत्येक दिन धेरै पटक दोहर्याउनुहोस् । खुट्टाहरु विस्तारै सामान्य हुनेछन् । यदि तपाईं शिशुको खुट्टालाई सामान्य अवस्थातिर सजिलै बङ्ग्याउन सक्नुहुन्न भने उसलाई जन्मेको केहि दिन भित्रै स्वास्थ्य केन्द्रमा लैजानुहोस् । उसको खुट्टालाई प्लाष्टरको सहायताले सिधा पार्नुपर्ने हुनसक्छ । यदि शुरुमै यो गरिएमा प्लाष्टरले गर्दा पछि शल्यक्रिया गर्नबाट वा अपाङ्गता हुनबाट जोगाउँछ । यसको उपचार ठूला अस्पतालमा शल्यक्रियाद्वारा गर्नुपर्छ ।
हातखुट्टाका अतिरिक्त औंलाहरु
भित्र हाड नभएको हातखुट्टाको अतिरिक्त औंलालाई त्यसको वरपर पातलो डोरीले कसिने गरी बाँधेर हटाउन सकिन्छ । यो सुकेर आफैं खस्छ । यदि औंला ठूलो छ वा हाड भएको छ भने यसले हानी गर्दैन ।
दुईवटा वा वढी र्औंलाहरु सँगसँगै जोडिएका छन् भने राम्रोसँग काम गर्न तिनलाई शल्यक्रिया चाहिन्छ ।
मानसिक कमजोरी (डाउन सिण्ड्रोम)
यस्तो शिशुको सोच्ने र सिक्ने क्षमता कम हुन्छ । डाउन सिण्ड्रोम मानसिक सुस्तीको प्रमुख कारक हो । डाउन सिण्ड्रोम भएका शिशुहरुलाई यि लक्षणहरु केहि वा सबै देखिन्छन्ः
डाउन सिन्ड्रोमको कारण थाहा हुँदैन । यदि महिला गर्भवती हुँदा ३५ वर्षभन्दा वढी उमेरकी छिन् भने उनको शिशुलाई यस्तो हुने वढी सम्भावना हुन्छ । यस्ता शिशुहरुलाई अन्य शिशुहरुलाई गरिएजस्तै समान स्नेह र सावधानी चाहिन्छ, र साथै केही साधारण क्रियाकलापहरुले तिनलाई सिक्न सघाउँछ । थप जानकारीका लागि हेर्नुहोस् हेस्पेरिएनको किताब अपागंता भएका ग्रामिण वालवालिकाहरु अर्थात Disabled Village Children,परिच्छेद ३२ मा ।
शारिरिक असक्षमता भएका वालवालीकाको हेरचाह
शारिरिक असक्षमता भएका बालबच्चालाई स्वास्थ्य कार्यकर्ताको सहयोग लिई परिवारले घरमै उपचार गर्न सक्दछन् । यस्तो बच्चालाई माया र स्नेह दिई धैर्यतापूर्वक उपचार गर्नुपर्छ ।
आमाको हेरविचार गरेमा शिशुको पनि संरक्षण हुन्छ ।
गम्भिर जन्मजात खोटहरु
केही जन्मजात खोटहरुले शिशुको ज्यान नै जान्छ । यसले परिवार र समूदायलाई दुःखी बनाउँछ । स्वास्थ्य कार्यकर्ताको रुपमा तपाईंले उनीहरुको दुखःमा सहानुभूती र ढाडस दिनुपर्छ ।
शिशुको सरसफाई एवं लुगाy
पहिलो एक वा दुई हप्तासम्म शिशुको टाउकोलाई ढाक्नुहोस् किनभने धेरै ताप टाउकोबाट जान्छ । कपडा वा डायपर भिज्ने बित्तिकै वा दिसापिसापबाट फोहर हुने बित्तिकै अर्को फेर्नुपर्छ । यदि डायपर मुन्तिर छाला रातो भएमा वा फोका देखिएमा शिशुलाई त्यो ठाउँमा तेल लगाएर घाममा राखिदिनुपर्छ ।