आँखा सम्वन्धि संकट (इमर्जेन्सी) र चोटपटक

हेस्पेरियन स्वास्थ्य विकि > डाक्टर नभएमाः नयाँ संस्करण > आँखा र दृष्टि सम्वन्धि समस्याहरु > आँखा सम्वन्धि संकट (इमर्जेन्सी) र चोटपटक

यस परिच्छेदमाः

 

यस परिच्छेदमाः

आँखामा चोटपटक लागे गम्भिर अवस्था हुन्छ र तुरुन्त उपचार गर्नुपर्छ । आँखामा संक्रमण भएमा तुरुन्त उपचार गरिहाल्नुपर्छ किनभने संक्रमण भएपछि अन्धोपन पनि हुन सक्छ । रातो आँखा, डाब्रेको आँखा, एक्कासी आँखा नदेख्नु, आँखामा चोटपटक लाग्नु इमर्जेन्सी अवस्था हुन् ।

आँखाको सुरक्षा गर्नुपर्दछ र विरामीलाई निम्न प्रकारका खतराका लक्षणहरु भएमा तुरुन्तै (आकस्मिक) चिकित्सा सहयोगको लागि पठाउनुपर्छः

खतराका लक्षणहरु

• एक वा दुवै आँखाको दृष्टिमा अचानक कमी आएर आँखा दुख्नु ।
• आँखाको गेडी काटिने गरी चोटपटक लाग्नु वा आँखाको ढकनी काटिने गरी चोटपटक लाग्नु ।
• आँखाको रङ्गिन भाग (colored part) भित्र रगत आउनेगरी चोटपटक लाग्नु ।
• आँखा एकदमै दुख्नुका साथसाथै पारदर्शी भाग (कोर्नीया) मा सेतो–खरानी रङ्गको दाग/धब्बा देखिनु । यसका लागि एण्टिवायोटिक मलम ले उपचार गर्नुपर्दछ । यो कोर्नीयाको घाउ (अल्सर) पनि हुनसक्छ ।
• आँखाभित्र धेरै दुख्नु । यो आइरिटिस वा एक्युट ग्लुकोमा हुन सक्छ ।
• आँखाको रङ्गिन भागभित्र पिप जम्नु ।
• बालबच्चामा आँखाको नानी वादलयुक्त (cloudy) वा सेतो हुनु ।
• सानो धब्बाहरु (floaters) देखिंदा तिनिहरु अकस्मात निस्केर प्रकाश झैं चम्कने अवस्थामा इमर्जेन्सी उपचार गर्नुपर्छ । यो त्यतिखेर हुनसक्छ जब आँखाभित्रको एक भाग रेटिना आँखाको पछाडिपट्टिको भागबाट खुकुलो गरि आउँछ । दृष्टिको ह्रास हुनबाट जोगाउन छिट्टै नै शल्यक्रिया आवश्यक पर्छ ।
• एउटा कुरा दुईटा देख्ने भएमा (विशेषगरी एकैपटक दुवै आँखामा) तुरुन्तै उपचार गराईहाल्नुपर्छ ।

एण्टिवायोटिक मलम वा थोपा औषधीको ४ दिनसम्म प्रयोग गरेर पनि कुनै संक्रमण वा सुन्निएको निको नभएमा इमर्जेन्सीको रुपमा उपचार गर्नुपर्दछ ।

दोहरो दृष्टि (डवल भिजन) मा सबै कुरालाई दुईवटा जस्तो देखिन्छ । यो गम्भिर समस्या हो । यस्तो बेलामा चिकित्सकको तत्कालै सहयोग लिइहाल्नुपर्छ ।

आँखामा घाउचोट

कुनै पनि तिखो बस्तुहरु जस्तो काँडा, हाँगा, पात एवं उद्योग वा अन्य कामहरुबाट निस्कने धातुका टुक्राहरुले आँखामा गम्भिर घाउचोट लगाउन सक्छन् । नेपालमा धान, मकैको पातले पनि गाउँघरमा चोटपटक लागेको देखिएको छ । यस्तो भएमा अनुभवी स्वास्थ्य कार्यकर्ताले तुरुन्तै उपचार गर्नुपर्छ ताकि घाउचोटबाट अन्धोपन नहोस् । सहि तरिकाले हेरबिचार नगर्दा साना कोरिएर बनेका घाउहरु वा काटिएर बनेको घाउहरु संक्रमित हुन सक्छन् र आँखामा क्षती पुर्याउँदछन् । आँखाको गेडी वा बाहिरी नानी भित्र घाउ भएमा पनि गम्भिर अवस्थाको सृजना हुन्छ ।

कसैले हानेर, ढुंगा वा अरु कडा बस्तुहरुले आँखामा चोट लागेमा आँखामा समस्या हुन्छ । चोट लागेको १ वा २ दिनपछि आँखा धेरै दुखेमा, यो एक्युट ग्लुकोमा हुनसक्छ ।

खतराका लक्षणहरु

• घाउचोट लागेको आँखाको दृष्टि कम भएमा ।
• आँखामा काँडा, छेस्को वा अरु चिज घोचिएमा ।
• गहिरो घाउ लागेमा ।
• आँखामा रगत वा पिप देखिएमा ।
• चम्किलो प्रकाशमा आँखाको नानी सानो नहुने भएमा ।

चोटपटक लागेको ब्यक्तिलाई सहयोग गर्दा उनीमाथि हिंसा भएको छ कि भनेर बिचार गर्नुपर्छ । घरमा वा कार्यस्थलमा हिंसाको शिकार भएका मानिसहरुलाई सहयोग गर्नुपर्दछ । महिलाका लागि डाक्टर नभएमा पुस्तकको परिच्छेद १८ हेर्नुहोस् ।

उपचार

तुरुन्तै आँखाको एण्टिवायोटिक थोपा औषधी हाल्नुपर्दछ र आँखामाथि किटाणु रहित सफा गज राखेर घाउको वरिपरि विस्तारै पट्टि लगाएर आँखालाई छोप्नुपर्दछ । चिकित्सकको सहयोग लिन पठाइहाल्नुपर्छ ।

यस्ता कुनै पनि खतराका लक्षणहरु छैनन् र घाउचोट लागेको आँखाले राम्रैसँग देखिन्छ भने आँखाको एण्टिवायोटिक उपचार (हेर्नुहोस् पृष्ठ ३१–३३) गर्नुपर्दछ । आँखामा लगाउने सफा पट्टि (eye pad) ले आँखालाई हलुकासँग ढाक्नुपर्दछ । तर २४ घण्टाभित्र चिकित्सकको सहयोग लिनुपर्छ ।

कोर्नियाको पछाडि रगत हुनु (hyphaema)

कोर्निया (वा बाहिरी नानी) को पछाडि रगत जम्मा हुनु खतरापूर्ण हुन्छ ।

आँखाको रङ्गिन भाग (आइरिस) मा रगत हुनु गम्भिर अवस्था हो । पारदर्शि भागको पछाडिपट्टि रगत जम्मा भएर आइरिसलाई नै ढाक्न सक्छ । राम्रोसँग देखिंदैन र दुख्छ । आँखामा मुठी वा ढुंगा जस्ता केही कडा चिजले चोट लाग्दा यसरी रगत बग्न सक्छ । यस्तो अवस्था भएमा तुरुन्तै आँखा विशेषज्ञकहाँ लैजानुपर्छ । बाटोमा लैजाँदै गर्दा ठाडो भएर बस्न लगाउनुपर्छ ताकि रगत बगेर आँखामा समस्या नपरोस् ।

आँखाको सेतो भागमा रगत देखिएमा प्रायःजसो त्यती खतरा हुँदैंन र केही हप्तामा आफैं हराएर जान्छ ।

कोर्नियाको पछाडि पिप (hypopyon)

आँखाको पारदर्शि भाग (कोर्निया) अर्थात बाहिरी नानी र रङ्गिन भाग (आइरिस) को बिचमा रहेको पिप जम्मा हुनु भनेको खतराको लक्षण हो । पिपले त्यहाँ गम्भिर संक्रमण छ भन्ने देखाउँछ । कोर्नियामा घाउ भएमा वा आँखाको शल्यक्रिया गरेपछि पनि यस्तो हुनसक्छ । यस्तो बेलामा तुरुन्तै चिकित्सकको सहयोग लिनुपर्छ ।

रसायनहरुबाट आँखामा हुने घाउचोट

सरसफाईमा प्रयोग हुने रसायनहरु (क्लिनर्स), विषादीहरु, पेट्रोल वा अन्य इन्धनहरु, कारको ब्याट्रीमा हुने एसिड, चुनाको धुलो (चुनढुंगा) वा अन्य रसायनहरु आँखाभित्र पसेमा तिनले तुरुन्तै घाउ बनाउँछन् । त्यसैले जतिसक्दो छिटो उपचार गरिहाल्नुपर्छ ।

1. आँखामा हाल्नको लागि सफा पानी धेरै मात्रामा चाहिन्छ ।
2. घाइतेलाई सुताउनुपर्छ ।
3. आँखाको ढकनी मुनि रसायन पसेको हुनसक्छ । पखाल्नको लागि आँखामा विस्तारै पानी खन्याउँदै गर्दा आँखालाई खुल्ला पार्नुपर्दछ (घाइते आफैंले गर्न सक्छन् वा अन्य कसैले सहयोग गर्न सक्छन्) ।
4. रसायनलाई पानीले बाहिर पखाल्दा पानी एउटा आँखाबाट अर्कोमा जान दिनुहुँदैन । एउटामात्र आँखामा असर पुगेको भएमा टाउकोलाई त्यतैपट्टि ढल्काउनुपर्दछ ताकी पानी अर्को आँखापट्टि नवगि टाउकोतिर बग्दछ । दुईवटै आँखामा रसायन पसेको भएमा टाउकोलाई पछाडीपट्टि फर्काएर नाकमाथि पानी खन्याउनुपर्दछ जसले गर्दा पानी एकैचोटी दुवै आँखातिर जावस् ।
5. कम्तिमा १५ देखि ३० मिनेटसम्म आँखामा सुस्तरी पानी खन्याइरहनुपर्छ । रसायन वाहिर पखालिइसकेको जस्तो देखियतापनि त्यसले अझैपनि आँखालाई असर गरिरहेको हुनसक्छ ।
6. पखालिसकेपछि हानी पुगेको आँखामा एण्टिवायोटिक मलम हाल्नुपर्दछ र चिकित्सकको सहयोग लिईहाल्नुपर्छ ।

आँखामा जलन उत्पन्न गर्ने वा हानी पुर्याउने मरिचको धुलोको स्प्रे र अश्रु ग्याँस जस्ता रसायनहरु प्रहरीले प्रयोग गरेको बेलामा प्राथमिक उपचार जतिसक्दो चाँडो गर्न त्यहाँबाट टाढा भागेर आँखालाई पखाल्नुपर्दछ ।

चोटपटक लागेको वेलामा वा निको हुने क्रममा आँखाको सुरक्षा

चोटपटक लागेपछि कागजको कप (paper cup) वा आँखामा लगाउने शंकु (eye cone) ले घाइतेलाई आपतकालिन सहयोगका क्रममा आँखाको सुरक्षा दिन्छन् । यस्तो अवस्थामा सफा रुवा वा कपडा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसो गरेमा घाइतेले आँखा माड्न पाउँदैन र आँखा सुरक्षित रहन्छ ।

आँखामा लगाउने शंकु (eye cone) बनाउनका लागि

१. बाक्लो कागज वा पातलो कार्टुन (cardboard) को सफा टुक्राबाट गोलाकार भाग काट्नुपर्दछ ।
२. सिधा रेखामा हुने गरी बिचमा काट्नुपर्दछ र बिचमा सानो प्वाल बनाउनुपर्दछ ।
३. शंकु आकार (cone shape) बनाउनुपर्दछ ।
४. बाहिर र भित्रपट्टि cone मा टेप लगाउनुपर्दछ ।
४. बाहिर र भित्रपट्टि cone मा टेप लगाउनुपर्दछ ।.

आँखाको शंकु (eye cone) बनाउन सकिएन भने वा चोटपटक गम्भिर प्रकृतिको नभएमा आँखामा लगाउने पट्टि (eye pad) को प्रयोग गर्नुपर्दछ । विरामीको शल्यक्रिया गरेको भएमा आँखामा लगाउने पट्टि वारम्वार फेर्न मद्दत गर्नुपर्दछ । तर आँखामा रातोपन र पिप जस्ता संक्रमणका लक्षणहरु भएमा तुरुन्तै उपचार चाहिन्छ । यस्तो अवस्थामा आँखालाई छोप्दा यसलाई झनै खराब बनाउन सक्छ ।

आँखाको पट्टि बनाउनका लागि

१. आँखाको पट्टि बनाउनका लागि
२. हातले आँखा छुनुहुँदैन ।
३. आँखामा लगाउने सफा पट्टि (eye pad) लगाउनुपर्ने आँखालाई छोप्दा दुवै आँखालाई बन्द गर्न लगाउनुपर्छ ।
४. किटाणु रहित गज वा वर्गाकार (६ से. मी. लम्वाईको भुजा) रुपमा काटिएको सफा कपडाले आँखालाई ढाक्नुपर्दछ ।
५. आँखामाथि अर्को १ वा २ वर्गाकारको तह थप्नुपर्दछ र eye pad लाई ठाउँमै अडिनको लागि टाँसिने खालको टेपको लामो टुक्राको प्रयोग गर्नुपर्दछ ।

यस पृष्ठलाई अद्यावधिक गरिएकोः १३ डिसेम्बर २०१८